Spreidingsdiagrammen: Grafische weergave van relaties in SPSS

Een spreidingsdiagram, correlatiediagram of puntdiagram (Engels: scatter plot) is een grafiek waarmee relaties tussen twee of meer variabelen wordt weergegeven. Een voorbeeld is de relaties tussen zelfbeheersing en inkomen. Elke punt in het diagram staat voor een respondent met een bepaalde score voor zelfbeheersing en inkomen, welke staan weergegeven met de x- en y-as. Zo ontstaat een puntenwolk, een eerste indruk van de data. Door deze puntenwolk kan een lijn worden getrokken om het type relatie aan te geven. Bijvoorbeeld, bij een positief lineair verband een rechte, omhooggaande lijn. In een spreidingsdiagram kunnen ook eenvoudig uitschieters (‘outliers’) worden gesignaleerd, aangezien deze buiten de massa, buiten de puntenwolk vallen. Spreidingsdiagrammen zijn met de SPSS Chart Builder vrij eenvoudig te maken:

1. Open de Chart Builder. In het dialoogvenster linksonder kies je voor Scatter/Dot. Nu verschijnt er een galerij met acht verschillende spreidingsdiagrammen waaruit je kunt kiezen (zie afbeelding onder):
   • Simple scatter: gebruik deze optie wanneer je de ene tegen de andere continue variabele wilt plotten.
   • Grouped scatter: deze optie is net als een simpele spreidingsdiagram, behalve dat je ook punten van verschillende groepen (bijv. mannen en vrouwen) in verschillende kleuren of symbolen kunt weergeven.
   • Simple 3-D scatter: gebruik deze optie om waarden te plotten van de ene continue variabele tegen twee anderen.
   • Grouped 3-D scatter: deze spreidingsdiagram gebruik je als je waarden van de ene continue variabele wilt plotten tegen twee anderen, waarbij verschillende groepen in verschillende kleuren of symbolen worden weergegeven.
   • Summary point plot: deze grafiek is in feite hetzelfde als een staafdiagram, maar dan met een punt in plaats van een staaf.
   • Simple dot plot: deze grafiek, ook wel density plot genoemd, is soortgelijk aan een histogram, met het verschil dat de frequentie van een score niet met een staafdiagram wordt weergegeven, maar dat elke individuele score een punt is. Dit kan handig zijn om de vorm van een verdeling te bekijken.
   • Scatterplot matrix: deze optie genereert een matrix met spreidingsdiagrammen die de relatie weergeeft tussen meerdere paren van variabelen.
   • Drop-line: deze optie produceert een een grafiek die gelijk is aan een geclusterde staafdiagram. Echter wordt de samenvattende statistiek (bijv. gemiddelde) niet weergegeven met een staaf, maar met een punt en een lijn die de gemiddelden van verschillende groepen verbindt. Deze grafieken kunnen handig zijn voor het vergelijken van statistieken zoals het gemiddelde tussen verschillende groepen.
2. Dubbelklik op het gewenste type spreidingsdiagram. Je krijgt nu een denkbeeldige preview te zien in de ruimte rechtsboven en er verschijnt een nieuw venster (Element Properties) waarmee je de spreidingsdiagram kun customizen. Linksboven zie je een lijst met variabelen uit de dataset die je geopend hebt op dit moment.
3. Sleep de gewenste variabele(n) naar de drop zone(s) (de x- en de eventueel y-as), omringt met blauwe stippellijnen naast de afbeelding van de spreidingsdiagram. SPSS maakt ter indicatie een preview. Dit is slechts in indicatie.
4. Klik op OK om de daadwerkelijke versie te plotten.